Η ιερή εκεχειρία

Η ιερή εκεχειρία υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους θεσμούς που σχετιζόταν με την οργάνωση των Ολυμπιακών και των άλλων πανελλήνιων αγώνων και άσκησε μεγάλη επίδραση στους αρχαίους Έλληνες σε ολόκληρη την περίοδο κατά την οποία εφαρμόστηκε.

Η λέξη προέρχεται από το ρήμα “έχω” και το ουσιαστικό “χειρ”, δηλαδή “χέρι” και σημαίνει “συγκρατώ το χέρι μου”. Στην πραγματικότητα σημαίνει αναστολή των εχθροπραξιών ανάμεσα σε αντιμαχόμενες παρατάξεις. Ειδικά για τους μεγάλους πανελλήνιους αγώνες, η εκεχειρία αφορούσε την περίοδο πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τη διεξαγωγή των αγώνων. Στη διάρκειά της, όλες οι πόλεις που μετείχαν στους αγώνες επέτρεπαν την διέλευση των αθλητών και των θεατών από τα εδάφη τους, ανεξαρτήτως των οποιωνδήποτε πολεμικών συγκρούσεων, που λάμβαναν χώρα εκείνη την περίοδο. Σε καμία περίπτωση η εκεχειρία δεν απαιτούσε την παύση των πολεμικών γεγονότων. Η εξειδανικευμένη αυτή εικόνα οφείλεται στους ερευνητές του 19ου αιώνα.

Η παράδοση αποδίδει την καθιέρωση της ιερής εκεχειρίας στον βασιλιά της Ήλιδας, Ίφιτο, που υπήρξε και ο αναμορφωτής των Ολυμπιακών αγώνων . Ο Ίφιτος είχε στείλει αντιπροσώπους στο μαντείο των Δελφών, προκειμένου να ρωτήσουν τι θα έπρεπε να κάνει ο ίδιος για να σταματήσουν οι εμφύλιες συγκρούσεις που μάστιζαν τον ελληνικό κόσμο. Η Πυθία τον συμβούλεψε να ανασυστήσει τους Ολυμπιακούς αγώνες και να καθιερώσει την ιερή εκεχειρία, για να ενοποιηθούν οι πόλεις που θα συμμετείχαν στα αθλητικά δρώμενα. Την απόφαση για την εφαρμογή της εκεχειρίας συνυπέγραψαν ο Κλεοσθένης, βασιλιάς της Πίσας, και ο νομοθέτης της Σπάρτης, Λυκούργος. Οι όροι της εκεχειρίας γράφηκαν πάνω σε έναν χάλκινο δίσκο, που φυλασσόταν από τους Ηλείους διοργανωτές στο ναό της Ήρας στην Ολυμπία. Επιβεβαίωση για την ύπαρξη του δίσκου παρέχουν τόσο ο Αριστοτέλης όσο και ο περιηγητής Παυσανίας.

Εκτός από τον δίσκο, οι πηγές αναφέρουν ότι υπήρχε και μία γλυπτική παράσταση, που απεικόνιζε τον Ίφιτο να δέχεται στεφάνι από την προσωποποίηση της εκεχειρίας. Το σύμπλεγμα, που βρισκόταν στον πρόναο του ναού του Δία, ήταν ανάθημα του Μικύθου, ο οποίος ήταν οικονομικός διαχειριστής του Αναξίλα, τυράννου του Ρηγίου στην Κάτω Ιταλία.

Οι πραγματικές ρίζες της εκεχειρίας, όμως, φαίνεται ότι εντοπίζονται στις πολεμικές συρράξεις και συγκεκριμένα στην ανακωχή που ακολουθούσε το τέλος των συγκρούσεων, προκειμένου να ταφούν οι νεκροί των αντίπαλων πλευρών. Σε αρκετές περιπτώσεις, την ταφή συμπλήρωναν νεκρικοί αγώνες. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο τοποθετείται ιστορικά η εμφάνιση της εκεχειρίας και η σύνδεσή της με τους αθλητικούς αγώνες.

Παράλληλα, ο θεσμός απέκτησε και θρησκευτικό περιεχόμενο, καθώς οι αρχαίοι Έλληνες τον θεωρούσαν ιερό, προστατευόμενο από τους θεούς και ιδίως από τον Απόλλωνα, με τις συμβουλές του οποίου η Πυθία είχε προτείνει την καθιέρωσή του.

Όμως οι λόγοι ύπαρξης της εκεχειρίας ήταν περισσότερο πρακτικοί παρά λατρευτικοί. Αδιαμφισβήτητο είναι το γεγονός ότι οι Ολυμπιακοί αγώνες, όπως και οι υπόλοιποι πανελλήνιοι αγώνες, ξεκίνησαν ως θρησκευτικές πράξεις. Ο χώρος διεξαγωγής των αγώνων επιβαλλόταν να παρέχει ηρεμία και ασφάλεια στους αθλητές και στους θεατές. Ακόμη, έπρεπε να καταστεί ασφαλής και η άφιξη των αθλητών και των προσκυνητών στο ιερό, όπου τελούνταν οι αγώνες. Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσεται και η προσέλκυση θεατών για να παρακολουθήσουν τους αγώνες. Η εκεχειρία ήταν ο ασφαλέστερος τρόπος έλξης των προσκυνητών και δεν πρέπει να παραγνωριστεί το οικονομικό όφελος των διοργανωτών από την παρουσία μεγάλου πλήθους θεατών. Επίσης, κατά τη διάρκεια της εκεχειρίας, γινόταν αναστολή των θανατικών ποινών που είχαν επιβληθεί από τις πόλεις που συμμετείχαν.