Οι Πανελλήνιοι αγώνες

Οι Ολυμπιακοί αγώνες αποτελούσαν, αναμφίβολα, το κορυφαίο αθλητικό γεγονός της αρχαιότητας, όχι όμως και το μοναδικό. Πολλοί, μικρότεροι αγώνες, αθλητικοί και μουσικοί, διοργανώνονταν ανά τον ελληνικό κόσμο, προς τιμήν ενός θεού ή ενός νεκρού ήρωα ή ακόμη και του οικιστή μιας πόλης. Αγώνες τελούνταν, επίσης, σε ανάμνηση ηρωικών πράξεων ιστορικών προσώπων που έδωσαν τη ζωή τους για να σωθεί η πατρίδα τους.

Η ελληνική μυθολογία αλλά και η ιστορική παράδοση έχουν διασώσει πληροφορίες για πλήθος τέτοιων εκδηλώσεων σε όλες τις πόλεις της αρχαίας ελληνικής επικράτειας, κατά τις οποίες το αυστηρό τελετουργικό συνδύαζε την αγωνιστική επίδοση με τις λατρευτικές εκδηλώσεις. Ο χρόνος ίδρυσης των αγώνων αυτών χάνεται, σχεδόν πάντα, στον μύθο. Καθοριστικό ρόλο για το είδος των τοπικών αγωνισμάτων έπαιζαν η κοινωνική και πολιτική κατάσταση αλλά και οι μύθοι της περιοχής.

Έτσι, πολλοί αγώνες είχαν επιτάφιο χαρακτήρα, όπως αυτοί που οργανώθηκαν για πρώτη φορά στη μνήμη του νεκρού Πρωτεσίλαου στην πόλη Φυλάκη της Φθίας, ή τα Αμφιάρεια που τελούνταν στον Ωρωπό. Σε περιοχές όπως η Θεσσαλία, που είχε πολλά άλογα, τελούνταν διάφοροι ιππικοί αγώνες, ενώ σε παράκτιες περιοχές διοργανώνονταν ναυτικοί αγώνες.

Από τον 6ο αι. π.Χ. και μετά, ήταν έντονη η επίδραση των Ολυμπιακών αγωνισμάτων και στους τοπικούς αγώνες. Όμως, σε αντίθεση με τους πανελλήνιους, οι αγώνες αυτοί ήταν χρηματίτες, είχαν δηλαδή ως βραβεία υλικά αγαθά, χρηματικά ποσά ή άλλα αντικείμενα μεγαλύτερης ή μικρότερης αξίας. Το συνηθέστερο βραβείο ήταν στεφάνια από πολύτιμα μέταλλα, αλλά δεν έλειπαν και διάφορα προϊόντα χαρακτηριστικά του τόπου διεξαγωγής των αγώνων. Για παράδειγμα, στην Πελλήνη της Αχαΐας προσέφεραν χιτώνες, στην Τεγέα χάλκινα αντικείμενα, στη Δήλο αργυρούς δίσκους, στα Λύκαια της Αρκαδίας και στα Ηράκλεια των Θηβών χάλκινους τρίποδες.

Από τον Πίνδαρο πληροφορούμαστε ότι κάθε πόλη-κράτος είχε τουλάχιστον μια γιορτή με αγωνιστικές εκδηλώσεις, ενώ πολλές μεγάλες πόλεις είχαν περισσότερες. Κορυφαία θέση κατείχε η πόλη των Αθηνών, που διοργάνωνε σχεδόν κάθε μήνα μια γιορτή για διαφορετικό θεό: τα Ηράκλεια προς τιμήν του Ηρακλή, τα Οσχοφόρια για τον Διόνυσο, τα Απατούρια προς τιμήν του Προμηθέα και του Ηφαίστου, αλλά και πολλές ακόμη γιορτές για την Άρτεμη, τον Θησέα, τον Αίαντα και άλλους θεούς, ημίθεους και ήρωες. Κορυφαία τοπική γιορτή της Αθήνας αλλά και όλου του ελληνικού κόσμου θεωρούνταν τα Παναθήναια, που γιορτάζονταν τον μήνα Εκατομβαιώνα, κάθε τέσσερα χρόνια, την τρίτη χρονιά των ολυμπιάδων.

Εκτός από τις πολυάριθμες αθλητικές και μουσικές εκδηλώσεις των Παναθηναίων, χαρακτηριστική ήταν η τελετή της λαμπρής πομπής με την οποία μεταφερόταν ο πέπλος της Αθηνάς στην Ακρόπολη, όπου και προσφέρονταν οι θυσίες στον βωμό της θεάς. Κάθε τέσσερα χρόνια τελούνταν και τα Ελευσίνια, καθώς και πολλές γιορτές, που περιλάμβαναν αθλητικούς αγώνες και ήταν ιδιαίτερα αγαπητές μεταξύ των ελληνικών πόλεων. Σε αυτήν την κατηγορία αγώνων εντάσσονταν τα Ασκληπιεία της Επιδαύρου, τα Ηραία του Άργους, τα Ελευθέρια της Λάρισας, τα Λύκαια της Αρκαδίας και πολλοί άλλοι.

Όλες αυτές οι εκδηλώσεις είχαν καθαρά τοπικό χαρακτήρα και περιορισμένη φήμη. Ωστόσο, υπήρχαν και ορισμένοι αθλητικοί αγώνες, που κατόρθωσαν να ξεπεράσουν τα στενά όρια του τόπου όπου τελούνταν, να καθιερωθούν ως πανελλήνιοι, και να γίνουν γνωστοί σε ολόκληρο τον αρχαίο κόσμο. Πρόκειται για τα Πύθια στους Δελφούς, τα Ίσθμια στην Ισθμία, και τα Νέμεα στη Νεμέα.

Τα ιερά όπου τελούνταν οι αγώνες αυτοί βρίσκονταν σε καίριες γεωγραφικές θέσεις και αναγνωρίζονταν ως ουδέτερο έδαφος, όπου οι προστριβές υποσκελίζονταν, ενώ προάγονταν η ευγενής άμιλλα και η συναδέλφωση όλων των Ελλήνων.