Ο αθλητισμός στην αρχαία Ελλάδα

Ο αθλητισμός στην αρχαία Ελλάδα επηρέασε όλους τους τομείς της κοινωνικής και πολιτικής ζωής, όπως φαίνεται τόσο στην Ολυμπία όσο και στα μεγάλα πανελλήνια ιερά. Μέσα στα ιερά διαμορφώθηκε η αρχαία ελληνική ιστορία, αφού όλες οι εκφάνσεις της πολιτικής και κοινωνικής ζωής των αρχαίων Ελλήνων αντικατοπτρίζονται σε αυτά: Η θρησκεία και η λατρεία, η πολιτική με τις αντιπαλότητες των πόλεων-κρατών, η παιδεία και οι τέχνες με κυρίαρχες την αρχιτεκτονική και τη γλυπτική.

Η σχέση του αθλητισμού με τη θρησκεία και τη λατρεία υπήρξε αδιαμφισβήτητη, αφού τα αθλητικά δρώμενα αναπτύχθηκαν μέσα στο πλαίσιο των μεγάλων εορτών και πανηγύρεων του αρχαίου κόσμου, όμως ποτέ δεν οδηγήθηκε σε φάση απόλυτης εξάρτησης.

Από τον 6ο αι. π.Χ. ο αθλητισμός είχε αναδειχθεί σε κυρίαρχο θεσμό. Αγώνες ιδρύθηκαν σε όλες σχεδόν τις ελληνικές πόλεις και, μολονότι μπορεί να ήταν τοπικοί και με περιορισμένη εμβέλεια ή να μην εξελίχθηκαν ποτέ σε πανελλήνιας σημασίας γεγονότα, όμως και μόνο το γεγονός της ύπαρξής τους δείχνει την τεράστια σημασία του αθλητισμού για τους αρχαίους Έλληνες.

Οι αγώνες προσέφεραν σε αθλητές και θεατές μοναδική ευκαιρία να ξεφύγουν από την καθημερινή τους πραγματικότητα, να δοξαστούν, να αναδειχθούν σε σημαντικά μέλη της κοινωνίας και να αποκομίσουν και υλικά οφέλη. Ο αθλητισμός και η πολιτική ήταν δύο έννοιες συνυφασμένες στην αρχαία Ελλάδα, εφόσον οι άνθρωποι δρούσαν και εκφράζονταν πολιτικά σε κάθε δραστηριότητα της ζωής τους. Σε όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας, πολλές πολιτικές πράξεις εντάσσονταν σε αθλητικό πλαίσιο. Ακόμη και η ίδια η συμμετοχή σε κάποια αγωνίσματα (π.χ. τα ιππικά) αποτελούσε ένα είδος πολιτικής δήλωσης για τους συμμετέχοντες.

Αρκετοί από τους ηγέτες των κρατών επιζητούσαν τη συμμετοχή τους σε αθλητικούς αγώνες, για να ενισχύσουν τις φιλοδοξίες τους ή να καρπωθούν άμεσα τη δόξα και την υστεροφημία, που συνεπαγόταν μια νίκη. Ο αθλητισμός υπήρξε σημαντικός παράγοντας για την αρχαία ελληνική πολιτική ζωή. Τα μεγάλα πανελλήνια ιερά λειτουργούσαν ως τόποι συγκέντρωσης θεατών από τις περισσότερες ελληνικές πόλεις-κράτη και απ’ αυτήν την άποψη αποτελούσαν έναν ιδανικό χώρο άσκησης προπαγάνδας αλλά και έκφρασης πολιτικών θέσεων.

Η σχέση του αθλητισμού με την παιδεία ως το τέλος της αρχαιότητας συνοψίζεται στη γνωστή ρήση “νους υγιής εν σώματι υγιεί”, στην ισόρροπη ανάπτυξη σώματος και πνεύματος. Η εκπαίδευση στόχευε στην επίτευξη του ανώτατου ιδανικού της καλοκαγαθίας, δηλαδή στη δημιουργία ολοκληρωμένων ανθρώπων, που θα ήταν ταυτόχρονα καλοί (ωραίοι) και αγαθοί (ενάρετοι). Με τον τρόπο αυτό, προετοιμάζονταν οι νέοι για την επικείμενη στρατιωτική τους θητεία, για τον πόλεμο αλλά και για τη μετέπειτα ζωή του πολίτη, γενικότερα.

Όπως αναφέρει ο Πλάτων, οι νέοι ασκούσαν τα σώματά τους, για να μη δειλιάζουν στον πόλεμο και για να λάμπουν στην καθημερινή τους ζωή ως πολίτες. Παράλληλα, για να καλλιεργήσουν στην ψυχή των παιδιών και των νέων την πίστη στην πατρίδα και στους θεούς, το αίσθημα του καθήκοντος και τον σεβασμό προς τους μεγαλύτερους, τους μάθαιναν να απαγγέλλουν τα ομηρικά έπη και να τραγουδούν θρησκευτικούς ύμνους και πολεμικά άσματα. Ιδιαίτερα στη Σπάρτη η πολιτεία είχε πετύχει με την εφαρμογή της Λυκούργειας αγωγής έναν τέλειο συνδυασμό φυσικής άσκησης και μουσικής, ώστε η καλλιέργεια του σώματος και της ψυχής των νέων να αποτελούν μια αδιαίρετη ενότητα.

Την αρχή της πνευματικής αγωγής την τοποθετούσαν οι αρχαίοι Έλληνες στους μυθικούς χρόνους. Ο Κένταυρος Χείρων, ο παιδαγωγός του Αχιλλέα, που ζούσε στο Πήλιο, συνδύαζε την ιατρική με τη γυμναστική, που χαρίζουν στους νεαρούς ήρωες ομορφιά και ανδρεία. Δεν είναι τυχαίο ότι ο κύριος χώρος εκαπαίδευσης της νεολαίας στην αρχαία Ελλάδα ήταν μία καθαρά αθλητική εγκατάσταση, το γυμνάσιο.